برای دانشجویان سال آخر لیسانس یا سال اول کارشناسی که هنوز به خواندن متن های زبان اصلی عادت نکرده اند پیدا کردن کتاب مناسب ترجمه شده تخصصی به دغدغه جدی تبدیل شده است. کتاب های موجود اغلب کتاب هایی قدیمی هستند که مفاهیم تازه وارد شده به فیزیک را پوشش نمی دهند. بدین منظور در این مطلب به معرفی کتابی خواهم پرداخت که می تواند نیاز های دانشجویان این مقاطع را تا حد زیادی مرتفع نماید. این کتاب با عنوان “نظریه کوانتومی جامدات” توسط دکتری اکبر جعفری استاد به نام دانشگاه صنعتی شریف ترجمه شده است. تسلط بالای مترجم به مفاهیم فیزیکی فهم مطالب آن را برای خواننده بسیار راحت می کند و می تواند اعتماد به نفس از دست رفته ای که از خواندن کتاب های نامفهوم (چه از لحاظ ترجمه و چه از لحاظ زبان غیر قابل فهم نویسنده اصلی) به اون دست داده را بازگرداند. این کتاب از از سری کتاب کارشناسی ارشد آکسفورد است. در مقدمه این مجموعه میخوانیم:

«سری کارشناسی ارشد آکسفورد برای دانش جویانی است که در رشته های فیزیک و نجوم یا زمینه های تحقیقاتی وابسته مانند شیمی فیزیک و علوم محیطی تحصیل می کنند. هم چنین موضوعات کاربردی نیز در این مجموعه در نظر گرفته شده است. مخاطبین این مجموعه، دانش جویان سال آخر کارشناسی یا سال اول کارشناسی ارشد هستند. برخی از کتاب ها برای محققینی که در حست و جوی مسیر تحقیقاتی جدید خود هستند نیز مفید است و تمام این کتاب ها با فرض این که خواننده با مفاهیم اصلی فیزیک پایه آشنایی کافی دارد نوشته شده اند.

این مجموعه برای استفاده جهانی تدوین شده است و فرض نویسندگان بر این است که هر جا فیزیک تدریس می شود مشتمل بر یک سری دروس پایه است ک ههمه دانش جویان سال های اول آن را بر می دارند و بعد از آن دروس اختیاری برای کسانی است که می خواهند در بعضی مباحث عمیق تر شوند یا خود را برای شغل آینده آماده نمایند. در انگلستان یک سال اضافی برای این رده وجود دارد که منجر به درجه Mphys یا Msc قبل از آغاز دوره تحصیلات تکمیلی دکتری یا کارشناسی ارشد می شود، در حالی که در آمریکا گرایش معمولا در برنامه های کارشناسی ارشد یا دکتری انجام میگیرد. در جاهای دیگر جزئیات دقیق متفاوت است، ولی گسترش از دروس پایه به دروس تخصصی بخشی از طراحی کلی می باشد. 

معمولاً مؤلفان این مجموعه فصل های پیش نویس را از یادداشت های درسی و تجربیات تدریس خودشان استخراج کرده اند. طبعا این ماهیت دروس تخصصی است که محتملا توسط مدرسانی ارائه می شوند که به رشته تحقیقاتی شان مربوط است، و بنابراین خواننده احساس می کند که هم از تدریس بهره مند می شوند و هم تحقیق را تجربه می کند.

هر کتاب این مجموعه به استثنای فرض معلوماتی که در بخش های مختلف کتاب های پایه فیزیک کتاب های مفید ریاضی قابل دسترسی است، به شکلی خود کفا تألیف شده است. البته مثال های فراوانی برای این نوع کتاب های پایه وجود دارد، که به عنوان مثال می توان به دوره کلاسیک سه جلدی درس های Richard P.Feyman در فیزیک و کتاب روش های ریاضی در فیزیک تألیف Mary L.Boas اشاره کرد. هدف اصلی کتاب های این سری این است که پایه معلومات دانش جویان را قوی نماید، تا آنها بتوانند با اعتماد به نفس از مراجع تحقیقاتی رشته انتخابی خود سر در بیاورند. منظور از این کتاب ها مباحث خطوط مقدم علم که فقط برای چند متخصص جهانی قابل فهم باشد نیست، برعکس، سمت گیری این کتاب ها به سوی دانشجویان است و لذا سرشت آموزشی دارند و طوری نوشته شده اند که حس اعتماد به نفس را در خوانندگان خود به وجود بیاورند. مجلد های این دوره معمولا قطور نیستند و شکل ها و مثال ها با سخاوت خرج شده اند. 

موضوعات مختلف دارای سبک های مختلف پرسش و پاسخ هستند، ولی نویسندگان در انتهای اغلب فصل ها سوالاتی گنجانده اند و جواب آنها را نیز در پایان کتاب آورده اند. نویسندگان این مجموعه معتقدند که جواب های ساده ی عددی هر چند مهم هستند، ولی خیلی مختصر تر از آن هستند که رضایت بخش باشند، به خصوص در سطح این مجموعه کتاب ها. طرف دیگر این قضیه این است که، جواب های نمونه از آن نوعی که معمولا در امتحانات مورد نیاز است، به خواننده ی تنبل بدون اینکه تلاشی کرده باشد، این حس را به راحتی القا خواهد کرد که همه چیز را فهمیده است. بنابراین سبک این مجموعه از این قرار است که توصیه هایی در مورد قدم های دشوار محاسبات انجام گرفته و یا جزئیات دقیق استدلال ها در موارد که نویسنده احساس می کند که خواننده ممکن است گیر کند یا محاسبات جبری او را از فهم خوب دور کند در جواب ها آمده است. به طور کلی جوابی که داده شده است کافی است که احساس درست حل کردن ساولات را به خوانند القا کند، اما آنقدر کافی نیست که کسی گمان کند فقط خواندن انفعالی یک جواب نمونه مورد نیاز است.»

همچنین نویسنده در مقدمه کتاب آورده است که:

«کتاب های درسی عالی بسیاری وجود دارند که اولین آشنایی با فیزیک حالت جامد را فراهم می کنند و هم چنین کتاب های دگیری وجود دارند که فهم پیشرفته تری از موضوع را فراهم می کنند. پس چرا یک کتاب درسی دیگر؟ این کتاب مبتنی بر درس های سال آخر لیسانس و سال اول فوق لیسانس است که من در دوازده سال اخیر، ابتدا در دانشکده فیزیک دانشگاه Surrey و اکنون در University College Cork تدریس کرده ام. انگیزه من برای نوشتن این کتاب این است که هیچ کتاب درسی را نیافتم که به تنهایی برای درسی که من میدادم مناسب باشد. دوره های درسی من هدقشان این بود که توصیف خودکفایی ارائه کنند که بر ساختار الکترونیکی متمرکز است و به سه موضوع پر اهمیت فیزیک حالت جامد، نیمه رساناها، مغناطش و ابررسانایی بپردازد.»

دکتر جعفری در مقدمه این کتاب خاطر نشان می کند:

«باعث خرسندی من است که ترجمه این کتاب را به عنوان گامی بسیار کوچک در بسط علم ماده چگال به دانش جویان و محققین فیزیک ایران تقدیم کنم. من این شانس را داشتم که در پایان دوره دکتری و بعد از آن به عنوان محقق پسا دکتری مدتی در ژاپن سپری کنم و با روش ژاپنی علم آشنا شوم. نکته خیلی جالبی که دیده می شد این بود که ترجمه بسیاری از کتاب های اصلی ماده چگال و حالت جامد به زبان ژاپنی وجود داشت. علی غم نظرات مخالف بسیاری از دوستان و استاد در ارتباط با ترجمه، مترجم بر مبنای تجربه خود در کلاس های حل تمرین دانشگاه صنعتی شریف قائل است که در سطح کارشناسی و بعضا کارشناسی ارشد هنوز دانشجویان ما با متن های فارسی راحت ترند تا متن انگلیسی. بنابراین وجود متن های مدرن به زبان فارسی مقدار زیادی از انرژی دانش جویان ما که صرف «انگلیسی» متن می شود را به «فیزیک» آن اختصاص می دهد.»